Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi
Cumhurbaşkanlığına personel atama işlemi Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile gerçekleşir. Bu kararname cumhurbaşkanınca çıkarılmaktadır. Cumhurbaşkanı bu kararnameyi hazırlama ve değiştirme konusundaki yetkiyi doğrudan Anayasa’dan almaktadır. Bu nedenle de kanun veya Bakanlar Kurulunca çıkarılan yönetmelik gibi düzenleyici işlemlere tabi değildir. Bu durum cumhurbaşkanının ve dolayısıyla da yürütme organının yetki olduğu durumlardan birini teşkil etmektedir.
Kanun Hükmünde Kararnameler Nelerdir?
Osmanlı-Türk anayasa hukukuna KHK’ler ilk olarak 1876 Kanunuesasîde, 2. Meşrutiyet Döneminde 1909 yılında yapılan değişiklikler ile girmiştir. 1921 Teşkilat-ı Esasiye ile 1924 anayasalarında KHK`ler yer almamıştır. 1961 Anayasası’nın ilk hâlinde de yer almamakla birlikte Türkiye Cumhuriyeti anayasa tarihinde ilk olarak 1961 Anayasası’nda 1971-73 Anayasa değişiklikleri ile yer almışlardır ve 1982 Anayasası’nda da yer almaktadırlar.
KHK’lerdeki temel amaç, kanunla düzenlenmemiş bir konuda hukuk boşluğunu önlemek ve kanun çıkarılana kadar hukuk kuralı olmasını sağlamaktadır.
Hukukumuzda iki tür KHK bulunmaktadır; olağan dönem KHK’leri diğeri ise olağanüstü dönem KHK’leri.
Olağan Dönemlerde Çıkarılan Kararnameler Nelerdir?
Türkiye Büyük Millet Meclisi, Bakanlar Kuruluna kanun hükmünde kararname çıkarma yetkisi verebilir Ancak sıkıyönetim ve olağanüstü hâller saklı kalmak üzere Anayasanın ikinci kısmının birinci ve ikinci bölümlerinde yer alan temel haklar, kişi hakları ve ödevlen ile dördüncü bölümünde yer alan siyasi haklar ve ödevler kanun hükmünde kararnamelerle düzenlenemez.
Olağan Dönemlerde Çıkarılan Kararnamelerin Özellikleri
*TBMM’den alınacak bir yetki kanununa dayanan yetki çerçevesinde Bakanlar Kumlu tarafından çıkarılır.
*Yetki Kanunu’nda TBMM tarafından belirlenen KHK’nin yapılış amacı, konusu, ilkeleri, yetkinin süresi ile yetki boyunca birden fazla KHK çıkarılıp çıkarılamayacağı hususları belirtilir.
* Yetki devam ettiği sırada hükümet değişirse ya da seçimler yenilenirse yetki yine de kullanılmaya devam eder.
*Yetki Kanunları TBMM_Komisyonunda ve Genel Kurulunda ivedilikle görüşülür.
* KHK’ler cumhurbaşkanınca onaylanır ve Resmî Gazete’de yayımlanır ve Resmî Gazete’de yayımlandığı gün TBMM’ye sunularak yürürlüğe girer.
*KHK`ler yayımlandıkları gün TBMM’ye sunulmak zorundadır aksi hâlde hükümsüz kalırlar.
* KHK’ler Meclise sunulduğunda meclis bu KHK’yi aynen kabul ederek onaylayabilir, değiştirerek onaylayabilir ya da reddedebilir.
* Aynen kabul veya değiştirerek kabul hâlinde KHK artık kanun hükmünü almış olur,
*TBMM KHK’yı reddederse bu durumda bu red kararı en geç 7 gün içerisinde Resmî Gazete’de yayımlanır ve yayım ile KHK yürürlükten kalkar.
*KHK`lerin yargısal denetimi ise Anayasa Mahkemesindedir. Anayasa Mahkemesi KHK’lerirı Anayasa’ya uygunluğunu hem şekil hem de esas bakımından denetleyebilirken, diğer yandan da KHK’lerin hem Anayasaya, hem de Yetki Kanunu’na uygunluğunu inceleyebilir.
* Olağan dönem KHK’leri ile temel hak ve özgürlüklerden kişisel hak ve özgürlükler ile siyasal hak ve özgürlükler düzenlenemez ancak sosyal ve ekonomik hak ve özgülükler ve diğer tüm konularda düzenlemeler yapılabilir.
*Bütçe konusunda da sadece kanun ile düzenleme yapılabileceğinden bütçe ile ilgili KHK çıkarılamaz.
Yetki Kanunu’nda belirtilen süre, yürürlukte kalma süresini değil yetkinin kullanım süresini ifade eder. Ayrıca bu sürede kaç KHK çıkarılacağını da belirtir.
Olağanüstü Dönemlerde Çıkarılan Kararnameler
Olağanüstü dönemlerde çıkarılan KHK’ler deprem, sel, yangın, ağır ekonomik bunalım gibi OHÂL ilanı gerektiren hâllerde OHÂL ilan edilmiş ise veya savaş, seferberlik ve sıkıyönetim ilanı gerektirilen hâllerde sıkıyönetim ilan edilmiş ise çıkarılan OHÂL ve sıkıyönetim KHK’leridir.
Olağanüstü Dönemlerde Çıkarılan Kararnamelerin Özellikleri
* TBMM’den alınacak bir yetkiye bağlı değildir. Yetki doğrudan doğruya Anayasadan alınır, bu nedenle de yürütmenin yetki olduğu hallerden sayılırlar.
* OHÂL ve sıkıyönetim KHK’Ieri cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılır. Bu nedenle de cumhurbaşkanı onay safhası yer almaz.
*Çıkarıldıkları gün Resmî Gazete’de yayımlanırlar ve bu KHK’ler de yayımlandıkları gün TBMM’ye sunulmak zorundadır aksi halde hükümsüz kalır.
*OHÂL ve sıkıyönetim KHK’ler Meclise sunulduğunda meclis bu tip KHK’lerí en geç 30 gün içerisinde görüşür ve aynen kabul ederek onaylayabilir, değiştirerek onaylayabilir ya da reddedebilir.
* Aynen kabul veya değiştirerek kabul hâlinde KHK artık kanun hükmünü almaz. parlamento kararı statüsünde olurlar.
* TBMM bu tip KHK’leri de reddederse bu durumda bu ret kararı en geç 7 gün içerisinde Resmî Gazete’de yayımlanır ve yayım ile KHK yürürlükten kalkar.
* KHK’lerin yargısal denetimi bulunmamaktadır, bu nedenle bu KHK’leriı1Anayasa’ya aykırılıkları iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz .
*OHÂL ve sıkıyönetim KHK’Ieri ile temel hak ve özgürlüklerin hepsi hakkında düzenleme yapılabilir, sınırlama veya durdurma yoluna gidilebilir. Ancak milletlerarası hukuktan kaynaklı yükümlülüklere aykırılık ve çekirdek haklara dokunulmaması kaydıyla ölçülü durdurma veya sınırlama yoluna gidilebilir.
* OHÂL ve sıkıyönetim KHK’leri belirli sürelidir_ ömürleri OHÂL ve sıkıyönetim süresi ile sınırlıdır. Bu nedenle de ilk hâlde 6 aya kadar çıkarılırlar ve TBMM her defasında bu KHK’ların süresini 4 aya kadar daha uzatabilir.
Tüzükler Nedir?
Bakanlar Kurulu tarafından bir kanunun emrettiklerini belirtmek veya uygulanmasını göstermek amacıyla Danıştay (İdari işler Dairesi) incelemesinden geçirilerek çıkarılan düzenleyici işlemlerdir. Tüzük çıkarılmasının sebep unsurunu bir kanun oluşturmaktadır. Dolayısıyla da bakanlar kurulu ortada bir kanun olmadıkça tüzük çıkaramaz. Bu durumda tüzük kanuna bağlı bir işlemdir, tüzük çıkarma yetkisi de kanuna bağlı bir yetki olmaktadır.
Kanun kendi uygulaması için tüzük çıkarılmasını emretmişse Bakanlar Kurulu tüzük çıkarmak zorundadır.
Kanun kendi uygulaması için yönetmelik veya başka bir düzenleyici işlem çıkarılmasını emretmişse Bakanlar Kurulu tüzük çıkarma yetkisini kullanamaz.
Kanun kendi uygulaması için bir şart koşmamışsa Bakanlar Kurulu tüzük çıkarma konusunda takdir yetkisine sahiptir.
Tüzük tasarıları çıkarılmadan önce Danıştaya (İdari İşler Dairesine) sunulmak zorundadır.
Danıştayın görüşü bağlayıcı değildir ancak Danıştaya sunulmayan tüzükler yok hükmündedir.
Tüzükler çıkarıldıkları vakit onay için cumhurbaşkanına gönderilirler. Onay aşamasından sonra Resmî Gazete’de yayımlanarak tıpkı kanunlar gibi yürürlüğe girerler. Tüzükler, çıkarılmalarına sebep olan kanunlara ve dahi Anayasa’ya aykırı olamazlar. Eğer kanunlara veya Anayasaya aykırılık söz konusu ise tüzükler için Danıştaya iptal davası açılabilir.
Tüzüklerin lptali için dava açma süresi, bunların Resmî Gazete’de yayımlarından itibaren 60 gün içinde yapılmalıdır. Tüzüklerin iptali davalarında Danıştay (İdari Dava Dairesi) ilk derece mahkemesi olarak görev yapar ve Danıştayın (İdari Dava Dairesinin) verdiği karara karşı da 30 gün içerisinde yine Danıştaya (Danıştay İdari Dava Daireleri Kuruluna) temyiz yoluna gidilebilir.
Yönetmelikler Nedir?
Başbakanlık, bakanlıklar ve kamu tüzel kişilerinin kendi görev alanları ile ilgili kanunlar ve tüzüklerin uygulanmasını sağlamak amacıyla, o kanun ve tüzüğe aykırı olmamak kaydıyla çıkardıkları düzenleyici işlemlerdir. Yönetmelikler de tıpkı tüzükler gibi bağlı yetki ile çıkarılmaktadırlar. Zira ortada bir kanun ya da tüzük bulunmadıkça onun uygulanması için yönetmelik çıkarılması da söz konusu olmayacaktır. Yönetmeliklerin yayım aşaması yönetmeliğin türüne göre Resmî Gazete’de ya da yerel ilan araçları ile olabilmektedir.
Bakanlar Kurulu, bir kanun veya tüzüğün uygulanmasını sağlamak için yönetmelik çıkarmaz. Ancak bunun dışındaki konulara yönelik adi yönetmelikler çıkarabilir.
Hangi Yönetmelikler Resmi Gazetede Yayımlanır?
* Tüm ülke çapında yayımlanacak yönetmelikler
*Başbakanlıkça veya bakanlıklarca çıkarılan yönetmelikler
* Kamu personelinin özlük haklarına ilişkin yönetmelikler
* Bakanlar Kurulunca çıkarıları adi yönetmelikler
Kanun uygulanması konusunda tüzük çıkarılmasını emretmişse yönetmelik çıkarılamaz,
Yönetmelik çıkarılması aşamasında Danıştaydan görüş alınmaz.
Bankanlar Kurulunun çıkardığı adi yönetmelikler ile Resmî Gazete’de yayımlanan, çıkarılmalarına sebep olan kanun ya da tüzüğe aykırı olurlarsa tıpkı tüzüklerdeki gibi ilk derece mahkemesi olarak Danıştaya açılan iptal davasına konu olurlarken, yerel nitelikte olan yönetmelikler ise idare mahkemelerine açılan iptal davalarına konu olabilirler.
