– Soru
– Genel görüşme
– Meclis araştırması
– Meclis soruşturması
– Gensoru
Soru Nedir?
-Tek bir milletvekili dahi bakan ya da başbakana soru yöneltebilir.
– Soru sonucu istenen oevap yazılı ise buna yazılı soru, sözlü ise buna da sözlü soru denilir. Yani sorunun yazılı ya da sözlü olarak adlandırılması soruluşunun şekline göre değil, cevabının şekline göre belirlenmektedir.
-Sözlü soru, TBMM Genel Kurulunda tüm milletvekilleri önünde cevaplanırken, yazılı soru sadece ilgisine yazılı olarak yanıtın gönderilmek üzere TBMM başkanlığına verilmesi sonucu cevaplanmış olur.
– Soru sonucu hükûmetin herhangi şekilde sorumluluğuna gidilemez. Bu nedenle de oldukça zayıf bir denetleme yoludur.
-Sorunun birden fazla bakana yönelik olması durumunda başbakana sorulmuş sayılır. Cevabı da başbakan ya da yetkilendirdiği bir bakan verir.
Genel Görüşme Nedir?
-Hükumet, siyasi parti grubu ya da en az 20 milletvekilinin toplumu ilgilendiren bir konuda TBMM gündemine alınarak bir genel oturum yapılaması önerisidir.
– Öneri yazılı olarak TBMM Başkanlığına iletllir.
– TBMM başkanı da gündeme alır ve genel görüşme açılıp açılamayacağını dair oylama yapılır.
– Gelen görüşme açılması kararı alınırsa 48 saat öncesine ve 7 gün sonrasına bırakılmamak kaydıyla bir genel görüşme toplantı zamanı belirlenir.
– Genel görüşmede herkes beyanını ve düşüncesini açıklar. Sonrasında bir oylama yapılmaz.
-Sadece bilgi verme-alma ve istişare amaçlıdır.
Meclis Araştırması Nedir?
-Ülkede acilen çözülmesi gereken bir konu yada mesele hakkında milletvekillerinin oluşturduğu bir komisyon kurulması için yapılan çağrıdır.
-Hükümet, siyasi parti grupları veya en az 20 milletvekili yazılı olarak TBMM başkanlığına bir önerge verilir.
– Önerge gündeme alınırve meclis araştırması açılıp açılmaması konusunda oylama yapılır.
– Oylama sonucunda araştırma açılmasına karar verilir bir Meclis Araştırma Komisyonu kurulur.
– Komisyon siyasi parti grupları üye sayıları oranında temsil edilirler.
– Komisyon 3 ay görev süresine sahiptir, bu süre bir defaya mahsus 1 aya kadar daha uzatılabilir.
– Süre sonunda komisyon çözülmesi gereken meseleyle ilgili bir rapor hazırlar.
-Hazırlanan rapor üzerine genel görüşme açılır,
-Ancak bu raporun bağlayıcılığı yoktur ve genel görüşme sonucunda bir oylama yapılamaz, bir karar alınmaz ve hükümetin sorumluluğu yoluna gidilmez.
Şu konular Meclis araştırma komisyonunun araştırması kapsamı dışındadır. Bunlar dışında kalan konularda tüm Bakanlar Kurulu ve bakanlıklar dahil, tüm kamu ve özel şahıslar komisyonun çağrısı üzerine gelmek ve kendisinden istenen belge bilgileri komisyona sunmak zorundadır:
– Devlet sırları
– Ticari sırlar
– Kişisel sırlar
– Yargıya intikal etmiş konular
Meclis Soruşturması Nedir?
-Bir bakan ya da başbakanın cezai sorumluluğundan dolayı Yüce Divana sevk edilmesi için yapılan çağrıdır.
– TBMM üye tam sayısının en az 1/10’u (yani en az 55 milletvekili) yazılı olarak TBMM başkanlığına önerge verir.
– Önerge gündeme alınır ve soruşturma açılması konusunda gizli oylama yapılır. .
– Soruşturma yapılaması önerisi kabul edildiği takdirde ilgili bir komisyon kurulur. Komisyon ise 15 milletvekilinden oluşur.
– Komisyon üyelerini belirleme şekli ise kuradır.
– Komisyona ticari sır, kişisel sır, devlet sırrı gibi gerekçeler ileri sürülemez.
– Komisyon ara raporunu hazırlar ve TBMM başkanlığına sunar, başkanlık raporu gündeme alır.
– Raporla beraber yüce divana sevk için oylama yapılır. Kararın çıkması için gizli yapılan oylamada TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğu (yani en az 276 ) oy çıkması gerekir.
– Yüce Divana sevk edilen kişi bakansa bakanlığı, başbakansa hükûmet düşer. Ancak yargılamadan kesin sonuç çıkıncaya kadar milletvekili olmaya devam ederler.
– Meclis soruşturmasında zaman aşımı yoktur. Şimdiki ya da önceki hükûmet üyeleri için meclis soruşturması açılabilir.
Gensoru Nedir?
-Bir bakan ya da başbakanın (dolayısıyla Bakanlar kurulunun) siyasi sorumluluğundan dolayı düşürülmeleri için yapılan çağrı ve meclisin denetim yetkisidir.
– En az 20 milletvekili yada bir siyasi parti grubu önerebilir.
– Öneri yazılı olarak TBMM başkanlığına verilir ve başkanını önergeyi en geç 3 gün içinde bastırıp tümmilletvekillerine dağıttırır.
-Dağıtımın tamamlanmasından itibaren en geç 10 gün içinde gensoru önergesinin gündeme alınıp alınmayacağı konusunda oylama yapılır.
– Oylamada gündeme alınma kararı çıkar ise 48 saat öncesine ve 7 gün sonrasına kalmamak kaydıyla gensoru görüşmeleri gündeme alınır.
– Genel kurulda görüşmeler tamamlandıktan 1 tam gün sonra oylamaya geçilir.
-Oylama açık oylama olarak yaıpılır ve sadece güvensizlik oyları sayılır.
-Yapılan oylamalardan dolayı güvensizlik oyu verilmiş olunabilmesi için TBMM üye tam sayısının salt çoğunluğu (yani en az 276) güvensizlik oyu çıkması gerekir.
– Eğer bir bakan hakkında güvensizlik oyu çıkmış ise bakanlığı düşer, başbakan hakkında güvensizlik oyu çıkmış ise hükümet düşer.
Güven oylaması sadece sıyası sorumluluk getirir, cezai sorumluluk getirmez ama meclis soruşturması sonrası Yüce Divana sevk kararı hem cezai hem de siyasi sorumluluk getirir.
TBMM’de yapılan oylamalarda sadece güvensizlik oyunun aranması 1982 Anayasasının yeniliğidir.
