Yardımcı kaynaklar hakkında yazılı veya yazısız bir hukuk kuralı bulunmayan konulara (yani bir hukuk boşluğu olan hallere) ilişkin uyuşmazlıklarda hâkimin başvurabileceği kaynaklardır. Kural olarak hâkim, hukuk boşluğu olan hâllerde kendisi bir hukuk yaratma yoluna gidecektir. Ancak bunu yaparken diğer mahkemelerce benzer ya da aynı konularda daha önceden verilmiş olan emsal kararlardan veya bu konuda daha önce araştırmalar yapmış olan hukukçu bilim adamlarının görüşlerinden yani doktrinlerden yararlanabilir.
Hukukun yardımcı kaynakları ikiye ayrılır. Bunlar;
– Mahkeme içtihatları (Mahkeme Kararları / Emsal Kararlar)
– Doktrin (Bilimsel Görüşler/ İlmi içtihatlar)
Mahkeme İçtihatları Nedir?
Mahkeme İçtihatları, mahkemelerce daha önce verilmiş bulunulan kararlardır. Esasında bunlara mahkeme kararları veya emsal kararlar adı da verilmektedir. Hâkim kendisi hukuk yaratırken değil, sadece başka olayların çözümlerinde de öncesinde kendisince verilmiş veya başka hâkimlerce verilmiş bulunan emsal kararlardan yararlanabilir.
Ancak hâkimin hukuk yaratırken gerek kendisinin benzer konularda verdiği kararlardan gerekse, başka mahkemelerce verilmiş bulunan kararlardan yararlanması şart değildir yani emsal kararlar bağlayıcı değildir. Fakat bu kuralın bazı istisnaları bulunmaktadır.
Anayasa Mahkemesi İçtihatları ülkedeki tüm hakimleri, kişileri ve idareyi bağlar. (Aslında yüksek mahkeme kararları dahi hakimleri bağlamaz. Ancak Anayasa Mahkemesinin eşitler arası üstünlüğünden gelen baskın niteliği gereği aldığı kararların uygulamada bağlayıcı etki yarattığı görülmektedir.)
Yargıtay içtihatları birleştirme kararları, adli yargıdaki tüm hakimleri ve savcıları bağlar.
Danıştay içtihatları birleştirme kararları, idari yargıdaki tüm hakimleri bağlar.
Anayasa Mahkemesi kararları kanunlar hiyerarşisinde, kanunlar/uluslararası antlaşmalar/KHK’ler gurubunda kanunlara eş değer kaynak olarak yer alır.
Doktrin Nedir?
Hakimin gerek hukuk yaratırken gerekse yorumlarken yararlanabileceği bir diğer kaynak da doktrindir. Doktrine ilmî içtihat veya bilimsel görüşlerde denilmektedir. Hukuk bilimi ile uğraşan bilim adamlarının yazmış oldukları makaleler, yayınlar, görüşler ve tezler ile benzeri metinler doktrin olarak adlandırılmaktadır.
Hâkim, bir uyuşmazlığı çözerken önce yazılı kaynaklara yani yazılı hukuk kurallarına başvurur ve bunu yapmak zorundadır. Eğer yazılı hukuk kurallarında bir hüküm bulursa da uygulamak zorundadır. Ancak yazılı hukuk kurallarında bir hüküm bulamaz ise (Ortada bir kanun boşluğu vardır.) bu durumda hâkim, yazısız hukuk kurallarına başvurmak zorundadır. Yani örf ve adet hukukuna bakmak zorundadır. Burada bir hüküm bulur ise bunu uygulamak zorundadır. Fakat burada da bir hüküm bulamaz ise (Ortada artık hukuk boşluğu vardır.) bu durumda hâkim, artık kendisi bir hukuk yaratmak durumdadır. Önündeki uyuşmazlık için artık var olan hukuk boşluğu- nu doldurmak durumundadır. Bu durumda kendisi kanun koyucu olsaydı nasıl bir kanun yapardı onu belirleyecek ve ona göre kendi hukukunu yarattıktan sonra da onu önündeki uyuşmazlığa uygulayacaktır. İşte bunu yaparken hâkim, emsal kararlardan ve doktrinden yararlanabilecektir.
