Milletvekilleri TBMM’nin dolayısıyla da yasama organının birer üyesi/elemanı/unsurudurlar; bu nedenledir ki yasama organının kurucu unsuru olarak görev yaparlar.
Milletvekilleri, temsili demokrasilerin vazgeçilmez unsuru temsilcilerdir. Halkı temsilen halk adına iktidarın yasama organı tarafını oluştururlar. Bu nedenle de milletvekillerinin birtakım özellikler taşıması ve birtakım yasakları, imtiyazları olması kaçınılmaz hâle gelmiştir. Demokratik ülkelerde imtiyazlara ilişkin hususlar oldukça dar tutulmakta milletvekillerinin halktan sıradan insanlardan farklı olmamaları ortaya konmaktadır.
Milletvekili Seçilme Şartları Nelerdir?
1982 Anayasası’na göre milletvekili seçilebilmek için bazı yeterliliklere sahip olunması gerekir.
-Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmak.
– 25 yaşını doldurmuş olmak (2006 değişikliği ile 30’dan 25’e düşürülmüştür.)
-En az ilkokul mezunu olmak
-Askerlik hizmetini yapmış olmak
– Kısıtlı olmamak
-Kamu hizmetlerinden yasaklı olmamak
– Taksirli suçlar hariç kasten işlenen bir suçtan dolayı 1 yıl ya da daha fazla hapis cezası almamak
-Zimmet, ihtilas, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, inancı kötüye kullanma, dolanlı iflas gibi yüz kızartıcı suçlardan hüküm giymemiş olmak
– Kaçakçılık yapmamak, resmî ihale alım ve satımlarına fesat karıştırmamak, devlet sırlarını açığa çıkamamak ve terör eylemlerinden dolayı hüküm giymemiş olmak
Milletvekilliği şartları arasında yer alan askerlik ile ilgili husus sizi yanıltmasın. Milletvekili olabilmek için askerlik hizmetini yapmış olmak şartı aranıyor. Askerlikten muaf olmak şartı değil. (Ancak askerlikten muaf olanlar yine de milletvekili seçilebilmektedir.)
Kaçakçılık, resmî ihale alım ve satımlarına fesat karıştıranlar, devlet sırlarını açığa çıkaranlar ve terör eylemlerinden hüküm giyenler ile yüz kızartıcı suç işleyenler affa uğrasalar bile yine de milletvekili olamazlar.
-Memurlar ve kamu görevlileri görevlerinden istifa etmedikçe milletvekili adayı olamazlar.
-Bir kimsenin milletvekili seçilme yeterliliğine sahip olup olmadığına karar veren kurum Yüksek Seçim Kuruludur.
-Kişi, milletvekili seçildiğini gösterir seçim tutanağının (mazbatasının) düzenlenmesi ile milletvekili sıfatını kazanır. Ancak milletvekilinin göreve başlaması için ant içmesi gerekir.
-Kişiye milletvekili mazbatasını il seçim kurulu verir.
-Hakimler ve savcılar ile bu meslekten sayılan yüksek mahkeme başkan, başkan yardımcısı, başsavcı ve başsavcı vekilleri ile üyeleri, TSK personeli milletvekili seçilmedikleri takdirde mesleklerine geri dönemezler. Ancak diğer memurlar ve kamu görevlileri görevlerine dönme hakkına sahiptirler.
TBMM Üyelerinin Hukuki Statüsü
Milletvekili Sıfatının Kazanılması
Yapılan genel seçimler sonucunda il seçim kurulunca kişinin milletvekili seçildiği gösteren tutanak (mazbata) düzenlendiği an o kişi milletvekili sıfatını kazanmış olur.
Milletvekilinin Temsil Kapsamı
TBMM üyeleri seçildikleri bölgenin değil, tüm ülkedeki halkın ve milletin temsilcileridirler. Buna milletin temsili ilkesi denilmektedir.
Milletvekilinin Mali Statüsü
-TBMM üyelerinin aylık, emekli tazminatı, emekli aylıkları, ödenek ve yollukları kanunla tespit edilir.
– Kanunları TBMM ve dolayısıyla da milletvekillerinin çıkardığı gerçeği karşısında burada vekiller kendi maaşı ve mali haklarını kendileri belirleyecek olurlarsa hakkın kötüye kullanımına neden olabilirler. Bu nedenle de Anayasa’da milletvekillerinin aylık, ödenek ve yollukları için bir üst sınır getirmiştir.
-Buna göre milletvekili aylığı ve ödeneği, en yüksek devlet memurunun almakta olduğu aylık ve ödenek tutarını geçemez.
-Milletvekillerinin harcırah ve yollukları en yüksek devlet memurlarını almakta oldukları maaşın yarısını geçemez.
Yasama Sorumsuzluğu ve Yasama Dokunulmazlığı
TBMM üyeleri görevlerinin ve konumlarının gereği olarak birtakım muafiyetlere tabidirler. Bunların bir kısmı ömür boyunca, bir kısmı ise görevde kaldığı süre boyunca hüküm ifade eden muafiyetlerdir. Muafiyetler yasama sorumsuzluğu ve yasama dokunulmazlığı olarak 2 başlık altında toplanmışlardır.
Yasama Sorumsuzluğu Nedir?
Milletvekillerinin meclis içinde veya dışında meclis çalışmaları esnasında ve meclis çalışmaları nedeniyle sarf etmiş olduğu söz, kullandığı oy veya yaptığı eylemlerden dolayı sorumlu tutulmamalarını ifade eder. Yasama sorumsuzluğunun getirilmesindeki temel amaç, milletvekillerinin ifade özgürlüğünü sağlamaktadır.
Yasama sorumsuzluğunun temel özelliği mutlak, kaldırılamaz ve sürekli olmasıdır. Yani TBMM alacağı bir karar ile herhangi bir ya da birkaç milletvekilinin sorumsuzluğunu kaldıramaz. Yine sürekli olması nedeniyle milletvekilleri TBMM üyelikleri boyunca söylediklerinden dolayı, vekillikleri sona erse de geçmişe dönük olarak sorumlu tutulamazlar.
Yasama sorumsuzluğu TBMM üyelerini hukuk davalarından korurken tazminat davalarından korumaz.
Yasama Dokunulmazlığı
TBMM üyelerinin seçimden önce veya seçim sırasında işledikleri iddia edilen suçlardan dolayı TBMM kararı olmaksızın tutulamaz, tutuklanamaz, sorguya çekilemez, yargılanamaz. Ancak başlamamış veya başlamış da dokunulmazlık nedeniyle askıya alınmış olan soruşturma veya kovuşturmalar, milletvekilliği süresi esnasında TBMM tarafından dokunulmazlığın kaldırılması ile ya da kişinin milletvekilliği sona erip de tekrar seçilememesi veya seçime girmemesi halleri gerçekleşince başlatılır ya da devam eder. Kısaca dokunulmazlık, milletvekilliği süresinin sonuna erteleme imkânı yaratır. Dokunulmazlığın getirilmesindeki amaç ise milletvekillerini sahte ya da kasti asılsız ihbar ve suç isnatları ile sürekli yargı önüne çıkarılarak yasama çalışmalarının aksamamasının önüne geçmektir. .
Yasama dokunulmazlığından farklı olarak mutlak ve sürekli değildir, ayrıca yasama dokunulmazlığının TBMM tarafından alınacak bir karar ile kaldırılabilir olması nedeniyle nispi bir yanı vardır. Bu nispilik istisnalarının olmasından da kaynaklanmaktadır.
