Hakkın Kazanılması
Hakkın kazanılması iki şekilde olur;
1-) Hakkın Kazanılma Yolları
* Aslen Kazanma
– sahiplenme
-işgal
* Devren Kazanma
– teslim
– tescil
2-) Hakkın Kazanılması Şekilleri
* Hukuki olay ile
* Hukuki fiil ile
*Hukuki işlem ile
Hakkın Kazanılması Yolları
Hakkın kazanılması yolları ile ifade edilmek istenen hakkın hangi iki ana etmen sayesinde elde edildiğidir. Bu durumda aslen ve devren kazanma yolları karşımıza çıkmaktadır. Bunlar da kendi içlerinde ikili ayrımlara gitmektedir
Hakkın Aslen Kazanılması Nedir?
Bir hakkın daha önce sahibi bulunmuyor olması nedeniyle ilk defa sahibi olunuyorsa aslen kazanma söz konusudur. Aslen kazanma hakkın kazanıldığı konuya göre de farklı isim almaktadır_ Eğer kişilik hakları söz konusu ise bunların hepsinde kazanma aslendir. Ancak hak eşya üzerine kazanılıyor ise bu durumda eşya türüne göre de taşınır eşyalarda sahiplenme, taşımaz eşyalarda ise işgal olarak karşımıza çıkmaktadır.
Kişilik üzerindeki hakların hapsı aslen kazanılabilir. Ancak eşya üzerindeki haklar aslen de kazanıla- bildiği gibi devren de kazanılabilir.
Sahiplenme Nedir?
Taşınır eşyalar üzerinde bir hakkın ilk sahibi olunması durumudur. Taşınır eşyada bir hakkın ilk sahibi olunması için ya o eşyanın önceden hiç sahibi olmaması gerekmektedir ya da önceki sahibi tarafından haktan feragat edilmiş ve eşya hakkın sahibi tarafından terk edilmiş bulunulmalıdır.
işgal Nedir?
Tapuya kayıtlı bir taşınmaz üzerinde adına tescil bulunan maliki, söz konusu taşınmazın kaydından adını sildirirse (tescili terkin ettirirse) bu taşınmaz tapuya kayıtlı boş arazi konumuna gelir. Bu durumda da artık sahipsiz bir taşınmaz konumundadır. Bu araziyi işgal edip (araziye yerleşip) adına tescil yaptıran kişi arazinin mülkiyet hakkını işgal ile aslen kazanmış olmaktadır. Tescil ile aslen kazandığı mülkiyet hakkını üçüncü kişilere de bildirmiş olur. Bu kural arazi dışında tapu kütüğünde kaydı bulunan bağımsız bölümler (binalar) için de geçerlidir.
Kural olarak tapuda bir hak elde edilebilmesi için tapu kütüğüne tescil yapılması gerekir ve bu tescil kurucu tescil olarak adlandırılır. Ancak işgal hâlinde ve diğer aslen kazanma yollarında tapuya kayıtlı taşınmaz üzerinde önce hak aslen kazanılır sonra tescil yapılır, bu tescil kurucu değil bildiricidir Zira kazanılmış olunan hakkın kazanıldığını uçuncu kişilere bildirmek üzere tescil yapılır
Tapuya kayıtlı taşınmazlar üzerinde diğer aslen hak kazanma yolları da sahibinin iradesi dışında gerçekleşen konularda karşımıza çıkmaktadır. Bunlar: `
– Kamulaştırma ile
– Cebrî icra yolu ile
– Mahkeme kararı ile
– Kazandırıcı zaman aşımı ile .i
Zira tıpkı işgal gibi bu hallerde de tapuya kayıtlı bir taşınmaz, sahibinin iradesi dışında elinden çıkmakta ve mülkiyet ya da diğer ayni haklar üçüncü bir şahsa geçmekte, daha sonra bu kişiler adına tapuda tescil yapılmaktadır. Bu tescil kurucu yani hakkı yaratan ,veya veren değil bildirici tescildir. Yani hak zaten önceden elde edilmiştir, sonra tescil yapılarak hakkın sahibi gösterilmiştir. işte bu nedenledir ki bu kazanma yolları da tapuya kayıtlı taşınmazlar üzerinde aslen kazanma yolları sayılmaktadır.
Tapuya kayıtlı olsun veya olmasın, bir taşınmazın sahibi bilinmiyor, anlaşılmıyor veya gaip ise bu taşınmazı 20 yıl boyunca davasız ve aralıksız kullanan, olarak elinde bulunduran üçüncü kişi 20.yılın sonunda mahkemeye dava açarak taşınmazın kendi üzerine tescilini talep edebilir. Yapılan ilanlara rağmen taşınmazın sahibi belirlenemez ve itiraz eden de çıkmaz ise sahibi bilinmeyen bu taşınmaz o sahibinden habersiz ve o sahibinin iradesi dışında başka bir kişinin üzerine (dava açan üçüncü kişinin) tescil edilmiş olunur. Burada da sahibi iradesi dışında bir kazanma söz konusu olduğundan mülkiyet hakkı aslen kazanılmış olunur ve mülkiyet hakkı tescil ile değil, 20 sene öncesinden yani tapu kaydı 20 yıl geçmişten başlatılır. Böylelikle burada mahkeme kararına istinaden yapılan bir tescil olduğu gibi 20 yıl önce aslen kazanılmış kabul edilen mülkiyet hakkı tescil edildiğinden (yani tescilden hak önce kazanılmış sayıldığından) yapılan bu tescil yine kurucu değil, bildirici nitelikte olacaktır.
Tapuya kayıtlı olmayan taşınmazlar üzerinde haklar, işgal yolu ile aslen kazanılamasa da zaman aşımı yolu ile aslen kazanılabilirken tapuya kayıtlı taşınmazlar üzerinde hak hem işgal hem zaman aşımı yolu ve hem de yukarıda sayılan diğer asli kazanma yollardan biri ile de aslen kazanılabilmektedir,
Hakkın Devren Kazanılması
Devren kazanma ile ifade edilen husus, hakkın daha önceki sahibinden bir şekilde hakkı elde etmektir. Bu durum sözleşme gibi hukuki bir işlem ile gerçekleşebileceği gibi, ölüm gibi hukuki bir olay ile de gerçekleşebilecektir. Kişilik haklarının hepsi aslen kazanılabilen haklar olduğundan dolayı devren kazanma sadece mal varlığı hakları üzerinde söz konusu olabilmektedir. Eşyanın türüne göre de mal varlığı üzerindeki hakların devren kazanılması farklı adlar alabilmektedir. Teslim, taşınır eşyalar üzerindeki hakların devren kazanılmasıdır. Tescil ise taşınmaz eşyalar üzerindeki hakların devren kazanılmasıdır.
Teslim Nedir
Taşınır bir eşya üzerindeki bir hakkın üçüncü kişilere sahibinin rızası dahilinde geçirilmesi durumudur. Genelde sözleşme gibi hukuki işlemlerle gerçekleşen devren hak kazanma yöntemidir, Hak sözleşmenin yapılması ile değil, söz konusu sözleşmeye istinaden eşyanın mülkiyetinin ya da kullanımının nakli için eşyanın teslimi ile devredilmiş olunur.
Örneğin;
– M Ali, bisikletini 500 TL’ye Burak’a satmış, Burak da satın almıştır. Böylelikle sözleşme yani borçlandındı işlem yapılmıştır. Ancak bisikletin mülkiyeti henüz Burak’a geçmemiştir, hàlâ veli’dedir. Zira ,mülkiyet hakkının da devri için Ali’nin bisikletin zilyetliğini Burak ya da onun yasal/iradi temsilcisine teslim etmesi gerekecektir. Ali bisikletin zilyetliğini Burak’a geçirdiğinde yani bisikleti teslim etliğinde Burak bisikletin mülkiyet hakkını devren kazanmış olacaktır.
– Cem, sahibi olduğu arabasını Can’a günlük 80 TL’ye kiralamıştır, bunun için de aralarında kira sözleşmesi yapmışlardır. Kira sözleşmesi yani borçlandırıcı işlemin yapılması ile arabanın kullanım hakkı Cem’den Can’a geçmemiştir. Bunun için Cem’in arabasının kullanım hakkını Can’a devretmesi yani anahtarları Can’a vererek ziiyetliği Can’a devretmesi gerekmektedir. Bu yapılınca Can arabanın kullanım hakkını devren kazanmış olacaktır.
Tescil Nedir?
Tapuya kayıtlı bir taşınmaz üzerinde devren hak kazanılması ancak söz konusu hakka ilişkin tescilin yapılması ile gerçekleşir. Tescil yapılmadan hak kazanılamaz zira tapuda devren hak kazanımlarında tescil kurucu bir etkiye sahiptir.
Tapuya kayıtlı bir taşınmazın devrine ilişkin satış, trampa, bağışlama gibi sözleşmelerin geçerli olabilmesi için bunların tapu memuru önünde resmî şekilde yapılması gerekmecedir. Aksi hâlde sözleşme mutlak butlan ile hükümsüz olur.
Ancak taşınmaz satış vaadi sözleşmesi noterde resmi şekilde yapılırsa geçerli olabilir.
Devren kazanılma kavramında bir de külli devir ve cüzi devir durumları söz konusudur:
Külli Devir Nedir?
Hem hakkın hem de borçların devrini içermektedir. Miras, şirket birleşmeleri buna örnektir. Mirasçılar, ölenin hem borçlarını hem de haklarını ve mal varlığını bir kül hâlinde devralırlar. Aynı şekilde devralan şirket, devredilen şirketin hem hak ve mal varlığını hem de borçlarını devralır.
Cüzi Devir Nedir?
Sadece hakkın elde edilmesidir. Yukarıda vermiş olduğumuz satım sözleşmesi, kira sözleşmesi gibi durumlarda devralan sadece hakkı elde eder, eşyaya ilişkin borçlan devralmaz.
