Hakkın kazanılması şekilleri ile ifade edilmek istenen husus, hakkı doğuran olguların neler olduğunu belirlemektedir. Aşağıdaki tablodan da anlaşılacağı üzere hakkı doğuran olgular yani hakkın kazanılması şekilleri hukuki olay, hukuki işlem ve hukuki flil olmak üzere üç tanedir.
Hukuki Olay ile Hakkın Kazanılması
Hukukun kendisine bir sonuç bağladığı olaylara hukuki olay denilmektedir. Hukuki olayların insan iradesini içerip içermemesinin bir önemi yoktur, önemli olan, kanunun bu olaya sonuç bağlamış olmasıdır ki bu da onu sıradan alelade olaylardan ayırarak hukuki olay hâline getirmiştir.
Örneğin;
-Doğum bir olaydır ve kanun doğuma birçok sonuç bağlamıştır; Kişiliğin başlangıcı, hak ehliyeti gibi.
-Ölüm de bir hukuki olaydır. Zira ölüm ile kişilik haklarının, hak ve fiil ehliyetlerinin sona ermesi, miras, mirasçı, tereke gibi kavramların ve hukuksal sonuçların ortaya çıkması söz konusu olmaktadır.
-Kural olarak doğal afetler hukuki olay değildir ancak deprem, sel, yangın gibi durumlarda sigorta hukukunun devreye girmesi ya da olağanüstü hâl ilan edilmesi gibi açılardan bunlar da hukuki olay olmaktadır.
Hukuki Fiil ile Hakkın Kazanılması
Fiil, insan davranışına verilen addır. Her davranışımız hukuki fiil teşkil etmemektedir. Hukukun kendisine bir sonuç bağladığı fiiller hukuki fiildir. Hukuki fiiller de kendi içlerinde hukuka uygun fiiller ve hukuka aykırı fiiller olmak üzere ikiye ayrılmakladır. Hukuka aykırı bir fiil ile hak kazanılması söz konusu olamaz. Zira hukuk, hukuka aykırılığı korumamaktadır. Hukuka aykırı fiiller ile aşağıda da görüleceği üzere hak kaybı söz konusu olabilecektir. Hukuka uygun fiiller ile hak kazanmak da mümkündür, hak kaybetmek de mümkündür. Burada sadece hukuka uygun fiil ile hak kazanılmasına örnek verilecektir.
Örneğin; Bisiklet sürmek bir hukuki fiil değildir ama sürekli oturmak niyeti ile bir yere yerleşmek hukuki bir fiildir ve buna yerleşim yerinin (yani ikametgâha ilişkin) hukuki sonuçları bağlanmıştır.
Hukuki İşlem ile Hakkın Kazanılması
Hukukun kendisine bir sonuç bağladığı işlemlere hukuki işlemler adı verilemektedir. Hukuki işlemler hayatımızda oldukça geniş yer tutmaktadırlar.
Tek Taraflı Hukuki İşlemler Nelerdir?
Tek taraflı hukuki işlemlerde tek bir kişinin iradesini açıklaması ile hukuksal sonuç ortaya çıkmaktadır.
Örneğin ;
– Vasiyetname (Böylelikle birine mirasçılık hakkı veya alacak hakkı kazandırılmış olunur.)
– icap/öneri (Sözleşme yapma teklifi beyanı ile birisine sözleşme kurma hakkı tanınmış olunur.)
-Kabul (Sözleşme yapılması teklifinin olumlu olarak yanıtlanması ile karşılıklı taraf olma hakkı( tanınmış olunur.)
Çok Taraflı Hukuki İşlemler Nelerdir?
Birden fazla kişinin bir araya gelmesi suretiyle açıklanan irade beyanları sonucu meydana gelen hukuki işlemlerdir. Aşağıdaki tabloda hukuki işlemlerin türlerini genel hatları ile görebilirsiniz.
Tek Tarafa Borç Yükleyen sözleşmeler Nelerdir?
Bu tip sözleşmelerde taraflardan biri sadece alacaklı iken diğeri sadece borçludur. Borçlu taraf borcunu yerine getirdikten sonra alacaklı taraf karşılığında bir şey ifa etmez.
Örneğin;
– Bağışlama sözleşmesi
– Kefalet sözleşmesi
Her İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler Nelerdir?
Bu tip sözleşmelerde ise sözleşmenin her iki tarafı da karşılıklı olarak birbirlerinden hem alacaklıdırlar hem de borçludurdar. Bu tip sözleşmeler de karşılıklı edimlerin değişimine göre iki alt sınıfa ayrılabilmektedirler.
Eksik Her İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler Nelerdir?
Bu tip sözleşmelerde, taraflardan biri önce borcunu ifa eder ve daha sonra diğer taraf aynı şeyi ya da mislini iade eder. Yani karşılıklı edimler aynı şeylerdir.
Örneğin;
– Tüketim ve kullanım (ariyet) ödüncü sözleşmeleri
Tam Her İki Tarafa Borç Yükleyen Sözleşmeler Nelerdir?
Bu tip sözleşmelerde ise taraflar yine birbirlerinden hem alacaklı hem borçlu olmakla karşılıklı edimler farklı şeylerdir.
Örneğin;
– Trampa sözleşmesi
– Hizmet sözleşmesi
– Alım/Satım sözleşmesi
