Hakkın kaybedilmesi de hakkın kazanılması ile paralel birtakım yol ve şekiller sahiptir.
Hakkın Kaybedilmesi Şekilleri
– Hukuki olay ile
– Hukuki işlem ile
– Hukuki fiil ile
– Hak düşürücü süre ile
Hukuki Olay ile Hakkın Kaybedilmesi
Hukukun kendisine bir sonuç bağladığı olaylara hukuki olay denilmektedir. Hukuki olayların insan iradesini içerip içermemesinin bir önemi yoktur, önemli olan, kanunun bu olaya sonuç bağlamış olmasıdır ki bu da onu sıradan alelade olaylardan ayırarak hukuki olay hâline getirmiştir
Örneğin; Ölüm, hak kazanılmasına neden olan bir hukuki olay iken diğer taraftan kişilik haklarının sona ermesi açısından da hak kaybına neden olan bir hukuki olaydır.
Yine deprem, sel, doğal afetler gibi doğa olaylarına birtakım hukuki sonuçlar bağlanması hâlinde bunların da hukuki olay olabileceğini belirtmiştik. Bunlar hak kaybına neden olabilecek hukuki olaylardır, zira deprem ile kişinin evinin yıkılması hâlinde konulu üzerindeki mülkiyet hakkı son erecektir.
Hukuki Fiil ile Hakkın Kaybedilmesi
Fiil, insan davranışına verilen addır. Her davranışımız hukuki fiil teşkil etmemektedir. Hukukun kendisine bir sonuç bağladığı fiiller hukuki fiildir. Hukuki fiiller de kendi içlerinde hukuka uygun fiiller ve hukuka aykırı fiiller olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Hukuka aykırı bir fiil ile hak kazanılması söz konusu olamaz. Zira hukuk, hukuka aykırılığı korumamaktadır. Hukuka aykırı fiiller ile sadece hak kaybı söz konusu olabilecektir. Hukuka uygun fiiller ile de hak kaybetmek mümkündür.
Örneğin; Kişinin birisine ait bir eşyayı çalması hukuka aykırı bir fiildir ve hırsızlık suçunu oluşturur. Böyle bir durumda kişi yakalanıp hapse atılarak özgürlüğüne ilişkin hakları bir süreliğine kaybedebilecektir. Bu durum hukuka aykırı fiil ile hak kaybına bir örnek teşkil etmektedir.
Kişi sahibi olduğu ayakkabılarını çöpe atarsa artık onlar üzerindeki hakkını kendi iradesi ile kaybetmiştir. Bir eşyayı çöpe atmak hukuka aykırı bir fiil olmadığına göre bu durum da hukuka uygun bir fiil ile hak kaybına bir örnek teşkil etmektedir,
Hukuki işlem İle Hakkin Kaybedilmesi
Yukarıda hukuki işlemlerin türleri ve onlara istinaden nasıl haklar kazanıldığını daha önce belirttik burada en belirgin olanlar açısından örnekler vermekle yetinilecektir.
Tek taraflı hukuki işlemler açısından hak kaybettirenler aşağıda gösterilmiştir.
-Feragat (haktan tüm sonuçları ile vazgeçmek)
-Takas (Borcu sona erdiren sebeplerden biri olan bir beyan türüdür ve alacak hakkını sona
erdirir.)
-Azil (temsil yetkisinin temsil olunanca sona erdirilmesi)
– İstifa (temsil yetkisinin temsilci tarafından sona erdirilmesi)
Çok taraflı hukuki işlemler açısından sözleşmeler bir yönü ile hak kazandırırken bir yönü ile de hak kaybettirirler.
Örneğin;
– Satım sözleşmesinde satılan malın mülkiyetini alma hakkı alıcıdadır ve teslim veya tapuda tescili ile alıcı mülkiyet hakkı kazanır, Diğer taraftan da satıcı o mal üzerindeki mülkiyet hakkını kaybeder.
– Kira sözleşmesinde kiralanan şeyi kullanma hakkı kiracıdadır ve kiralanan şeyin teslimi ile kullanma hakkı kazanırken kiralayan da kira sözleşmesi süresi boyunca kiralanan şeydeki kullanma hakkını kaybeder.
Hak Düşürücü Süre ile Hakkın Kaybedilmesi
Hak düşürücü süreler, kanunen belirlenen süre içerisinde kullanılmaması durumunda hakkın ortadan kalkmasına neden olan sürelerdir.
Örneğin; Mirası ret süresi kural olarak ölüm tarihinden itibaren başlar ve 3 aydır. Bu süre kaçırılırsa mirasçılar mirası reddetme hakkını yitirmiş olurlar
Zaman aşımı kanunda belirtilen sürelerin geçmesi ile bir hak kazandırabilir (kazandırıcı zaman aşımı) veya kanunda belirtilen sürelerin geçmesi ile hakkın dava veya icra yolu ile istenilmesini ortadan kaldırabilir(düşürücü zaman aşımı). Oysa hak düşürücü süre sadece düşürücü bir özelliğe sahip olup hakkı ortadan kaldırır.
Örneğin;
-Tapuya kayıtlı olsun veya olmasın, kanunda belirtilen belli koşullar varlığı durumunda bir taşınmazı 20 yıl boyunca davasız ve aralıksız elinde bulunduran kişi, 20. yılın sonunda mahkemeye dava açarak taşınmazın üzerine tescilini talep etmek hakkı kazanır. (kazandırıcı zaman aşımı)
-Bir borç için kanunda belirtilen zaman aşımı süresi 5 yıl olsun. 5 yıl boyunca alacaklı bu borcun tahsilini talep ve dava etmez ise 5. yılın sonunda borç sona ermez, eksik borç olarak devam eder. Ancak alacaklı artık bu borcu dava ve icra yoluyla talep edemeyecektir. Etse de borçlu bunu defi olarak (zaman aşımı defi) ileri sürdüğünde dava düşürülecektir.
Hak düşürücü süreler ile zaman aşımı sürelerini karıştırmamak gerekmektedir, bu nedenle de her iki süre grubunun da birbirinden farklarını ortaya koymak gerekmektedir.
