TBMM, yasama erkini halk adına kullanan organdır ve bu organda halk tarafından seçilen 550 milletvekili yani halkın temsilcileri bulunmaktadır. TBMM’nin oluşumu için demokratik seçimlerin yapılması gerekmektedir.
TBMM seçimlerine genel seçimler denilmektedir. Genel seçimler, 3 durumda yapılmaktadır:
Genel seçimler Kaç Yılda Bir Yapılır?
Her 4 yılda 1 defa yapılan seçimlerdir. Olağan genel seçimler olarak da adlandırılmaktadır.
Erken Genel Seçim Nedir?
4 yıllık sürenin dolmasından önce TBMM alacağı bir karar ile erken genel seçime gidebilir. Yani erken genel seçim bir olağanüstü genel seçim değildir. Bu olağan genel seçimlerin erkene alınmış hâlidir. Erken genel seçimler TBMM kararıyla her zaman gerçekleşebilir.
Erken genel seçime TBMM’nin seçimleri yenilemesi de denilebilmektedir. TBMM erken genel seçim kararı alırsa bu kararında seçimlerin ne zaman yapılacağını da kendisi belirler.
TBMM seçimin yapılmasından önce erken genel seçi kararında vazgeçebilir ancak olağan zamanında genel seçim süresi ve sürecini uzatamaya da engelleyemez. Bu durumun tek istisnası bulunmaktadır. Buna seçimlerin ertelenmesi denilmektedir. Sadece olağan dönemde yapılacak seçimler açısından değil, erken seçim veya cumhurbaşkanının seçimleri yenilemesi durumlarında da söz konusu olabilen bir erteleme hâlidir.
Seçimler savaş sebebiyle 1 yıl ertelenebilir. Ertelemeyi gerektiren neden ortadan 1 yıl sonunda erteleme işlemi tekrar edilebilir, tekrar edilebilen erteleme süresi de yine 1 yıla kadar olabilir. Bu durum defalarca tekrarlanabilir.
Cumhurbaşkanı Kararı ile Genel Seçimlerin Yenilenmesi
Yapılan genel seçimlerden sonra kural olarak milletvekilleri yemin edip göreve başladıklarında ilk işleri meclis başkanlık divanını oluşturmak olacaktır. Meclis başkanlık divanından sonraki aşama ise cumhurbaşkanınca TBMM üyelerinden birinin hükümeti kurmakla görevlendirilmesi olacaktır yani başbakanın seçilip göreve atanmasıdır. Başbakan da bakanları seçenek ve cumhurbaşkanına sunacaktır. Cumhurbaşkanı da bakanları göreve atayacaktır. Böylelikle hükümet kurulmuş ve göreve başlamış olacaktır. 1 hafta içinde de güven oylamasına geçilecektir. Güven oylaması alan hükümet görevinde kalmaya devam edecek ve ülkeyi yönetecektir.
İşte bu süreçlerin herhangi birinde yaşanan aksaklık nedeniyle meclis başkanlık divanının oluşturulmasından itibaren 45 gün içerisinde hükümet kurulamaz veya kurulur da güvenoyu alamaz da yerine yeni bir hükümet kurulamaz ve kurulur da güvenoyu alamaz ise Anayasa cumhurbaşkanına TBMM seçimlerini yenileme yetkisi vermiştir.
Ancak cumhurbaşkanı bu yetkisini kullanmadan önce TBMM başkanına danışmak zorundadır. Ancak hemen belirtelim ki cumhurbaşkanı 45 gün krizine rağmen seçimleri yenileme kararı vermek zorunda değildir, eğer seçimleri yenilemeyi düşünüyorsa TBMM başkanına danışmak zorundadır. Yine hemen belirtelim ki cumhurbaşkanının seçimleri yenilemek için TBMM başkanına danışması da seçimleri yenileyeceği anlamına gelmemektedir. Bu aşamada dahi seçimleri yenileme kararı vermeyebilir.
Cumhurbaşkanı seçimleri yenileme kararı vermiş ise kararın alınmasından itibaren 90. günü takip eden ilk pazar günü seçimler yapılır. Yine cumhurbaşkanının bu kararı 48 saat içinde hükümet tarafından Resmî Gazete’de yayımlanır ve bakanlar kurulu tarafından ilan edilir.
Seçimlerin ardından yanı meclis göreve başlayana kadar önceki TBMM dönemindeki hükümet göreve devam eder.
-Cumhurbaşkanı seçimleri yenileme kararını ise şu 3 durumda ortaya çıkan 45 gün krizleri hâlinde meclis başkanına danışarak verebilir:
– Yeni seçilen Mecliste Başkanlık Divanı seçiminden 45 gün içinde hükûmetin kurulmaması
– Başbakanın istifası ya da ölmesi üzerine yeni hükümetin 45 gün içerisinde kurulmama
-Hükümetin gensoru neticesi güvensiz oyuyla düşürülmesi üzerine 45 gün içerisinde yenisinin oluşturulmaması
Cumhurbaşkanının seçimleri yenileme kararı alırken TBMM başkanına danışması gereklidir. Ancak TBMM başkanının görüşü bağlayıcı nitelikte değildir.
Ara Seçim Nedir?
ki genel seçim arasında TBMM milletvekili sayısında herhangi bir boşalma olması durumunda yapılan seçimdir ve TBMM’de hangi bölgenin sandalyesi boş kalmışsa seçime sadece 0 bölge için gidilir.
İhtiyari Ara Seçim Nasıl Yapılır?
Bu tip ara seçim yapılması TBMM iradesine bırakılmıştır.
-TBMM üye tamsayısının %5’ini aşmayacak şekilde sandalye sayısında boş kalma söz konusu olmalıdır.
– Bir yasama döneminde sadece 1 defa yapılır.
– Genel seçimlerin üzerinden 30 ay geçmeden bu tip ara seçime gidilemez.
– Genel seçimlere 1 yıl kala bu tip ara seçim yapılamaz.
-Sadece sandalye sayısı boş kalmış olan illerde ara seçime gidilir.
– Ara seçime gidilmesi kararı alınmasından itibaren 3 ay içerisinde ara seçim yapılmış olur.
Mecburi Ara Seçim Nasıl Yapılır?
Bu tip ara seçim yapılması zorunludur. İki türü vardır.
1. Tur Mecburi Ara Seçim
-TBMM üye tam sayısının %5’i veya daha fazlasına denk gelecek şekilde sandalye sayısında boş kalma söz konusu olmalıdır.
– Bir yasama döneminde %5’lik boşalma ne zaman gerçekleşirse her defasında yapılabilir.
– Genel seçimlerin üzerinden 30 ay geçmiş olması şartı bu tip ara seçimde aranmaz.
– Genel seçimlere 1 yıl kala bu tip ara seçim yapılamaz.
– Sadece sandalye sayısı boş kalmış olan illerde ara seçime gidilir.
– %5’lik oranı sağlayana sandalyenin de boş kalmasından itibaren 3ayiçerlsinde ara seçim yapılmalıdır
2.Tur Mecburi Ara Seçim
-Bir yasama dönemi içerisinde bir ilin tüm milletvekili sandalyeleri boş kalmış ise bu tip ara seçime gidilmesi mecburidir.
-Bu ara seçim sadece o il veya illerde yapabilir.
-Bu tip ara seçim yapılabilmesi için genel seçimlerin üzerinden 30 ay geçmiş olması şart
aranmaz.
-Bu tip ara seçime gidilebilmesi için genel seçimlere 1 yıl kalmamış olması şartı aranmaz.
– Ara seçim yapılacak ilin son milletvekili sandalyesinin de boş kalmasından itibaren 90. günü takip eden ilk pazar günü ara seçim yapılacaktır.
