Demokrasi Yunanca bir kelimedir, anlam itibarıyla demolhalk ve krasi yönetmek kelimelerinin birleşimi sonucu halk yönetimini ifade etmektedir. Ancak günümüzde devlet şekli olarak halk yönetimi için cumhuriyet terimi kullanılmakta, demokrasi daha ileri bir boyutta siyasi ve felsefi bir rejim olarak halkın yönetime katılımı olarak ifade edilmektedir.
Dar anlamı ile demokrasi halkın seçimlerle yasama ve yürütme organlarını belirlemesidir. Ancak bu devleti demokratik bir devlet yapmamaktadır. Daha geniş bir anlam ile demokrasi, halkın sadece seçimden seçime değil her aşamada devletin yönetimine bir şekilde katılımının sağlanması, temel hak ve özgürlüklerin korunması, hukuk devleti, yargı bağımsızlığı vb. konuları da kapsayan bir hâl almıştır.
Demokrasi Türleri Nelerdir?
– Doğrudan Demokrasi
– Yarı Doğrudan Demokrasi
– Temsili Demokrasi
Doğrudan Demokrasi Nedir?
Doğrudan demokrasi eski Yunanistan’da, Antik Çağ dönemlerinde site devletlerinde uygulana gelen demokrasidir. Bu demokrasi modelinde halk yasa yapımına, sitenin (polisin) yönetimine ve bazı önemli davalarda yargılama aşamalarına bizzat katılabilmekte idi.
Günümüzde bu yöntem bizzat bir bağımsız devlet tarafından uygulanmamaktadır. Zaten böyle bir yöntem için oldukça düşük nüfusa ihtiyaç vardır. Ancak bazı devletlerin küçük eyaletleri doğrudan demokrasi örneklerini kısmen de olsa uygulayabilmektedir.
Örneğin; İsviçre’nin düşük nüfuslu birkaç kantonu (eyaleti) ve ABD’nin New England eyaletinin bazı düşük nüfuslu kasaba ve ilçeleri doğrudan demokrasi uygulamaktadır.
Yarı Doğrudan Demokrasi Nedir?
Bu demokrasi sistemi, nüfusun artması ile temsili demokrasiye doğru geçişi sağlayan demokrasi sistemidir. Bu sistemde halk yasama meclisi üyelerini seçimle belirler ve milletvekilleri tespit edilir. Ancak halk seçimden sonra da yasama sürecine katılabilmektedir. Buna göre birtakım yöntemler ortaya çıkarılmıştır.
Yarı doğrudan demokrasi bugün İsviçre devletinde uygulanan bir demokrasi modelidir. İsviçre’de dilekçe hakkının kullanılması çerçevesinde şu gibi yarı doğrudan demokrasi yöntemleri vardır.
Halk Girişimi: Yasama meclisinde görüşülmesi düşünülmeyen bir konu hakkında halkın belirli bir sayıda imza toplaması hâlinde o konuda görüşme yapılıp kanun çıkarılması sağlanır.
Halkın Vetosu:Yasam meclisinde çıkarılması düşünülen bir kanun hakkında halk belirli sayıda imza toplar ve o konuda görüşmeyi ve kanun çıkarılmasını önler.
Halk Oylaması: Yasama meclisinde hazırlanan yasa taslağı halkoyuna sunulması gerekli olan yasalardan olmamasına karşın belirli sayıda imza toplanarak o yasanın doğrudan çıkarılması önlenir ve halk oyuna sunulması sağlanır.
Emredici Vekalet: Yasama meclisinde milletvekili olan kişilerin performansını beğenmeyen halk belirli sayıda imza toplar ve onu azlederek yerine kimi seçtiğini de gösterebilir.
Oysa temsili demokrasinin temel öğeleridir, meclisler diledikleri konularda, diledikleri zaman yasa çıkarır ya da çıkarmazlar. Bir kişi milletvekili seçilmiş ise kanunda belirtilen sebepler gerçekleşmedikçe ve süresi dolmadıkça görevinden halk tarafından alınamaz. Kısaca yarı doğrudan demokraside halka bu yetkiler tanınarak yönetime yasama meclisi ile birlikte katılması sağlanmaktadır.
Temsili Demokrasi Nedir?
Ülkelerin nüfuslarının 10 milyonları hatta yüz milyonları ve bazı ülkelerin milyarı bulması nedeniyle demokrasinin uygulanmasını arzulayan devletlerde ne doğrudan ne de yarı doğrudan demokrasi uygulaması söz konusu dahi olamayacaktır. Bu nedenle de günümüz modern demokrasilerinin neredeyse tamamı temsili demokrasiye geçmişlerdir.
Örneğin; ABD,Japonya,Türkiye,Yunanistan,Almanya,İngiltere vb.
Temsili Demokrasi Özellikleri
Temsili demokrasilerde halk, yasama meclislerine tek dereceli ya da iki dereceli seçim sistemleri ile temsilcileri seçerler ve yasama meclis meclisleri de yasama faaliyetinde bulunurlar. Hatta yöneticileri bile halk seçebilmektedir (başkanlık ve yarı başkanlık sistemleri gibi). Ancak hak seçimini yaptıktan sonra meclislere kanun çıkarma emri, kanunu çıkarma yasağı veya kanunu halk oyuna sunma şartı getiremediği gibi bir yönetici ya da milletvekilini görevinden azledip yerine yenisini de yerleştiremez. Sürenin dolmasını beklemek zorundadır. Yani emredici vekalet, halkın vetosu, halk girişimi ve halk oylaması yoktur.
