Kamu hukuku kapsamında ortaya çıkan haklardır. Kamu haklarının ayrımında 1982 Anayasası’nda belirlenmiş olan Ayrımı esas alınmıştır. Uygulamada kamusal haklara temel hak ve özgürlükler de denilmektedir. Zira Anayasada bu adla belirlenmiş ve kişi temel hak ve özgürlükleri adı altında açıklanmışlardır.
Kamu Hakları Kaça Ayrılır?
Kamu hakları üçe ayrılır. Bunlar;
– Kişisel Haklar
– Sosyal ve ekonomik haklar
– Siyasal haklar
Kişisel Haklar Nelerdir?
Bunlara negatif statü hakları da denilmektedir. Bu haklara devletin müdahale etmemesi ve dokunmaması gerektiği kabul edilmektedir. Bu nedenle de bu hakların çoğu özgürlük veya dokunulmazlık olarak adlandırılmaktadır. Nitekim bunların bir kısmı tam anlamıyla dokunulamaz haklar iken bir kısmı anayasalarca belirtilen ağır şartların bir araya getirilmesi hâlinde sınırlandırılabilmekte, nadiren de durdurulabilmektedir. Ancak hiçbir şekilde ortadan kaldırılamazlar. Bu haklar Anayasada yer alan hukuk devleti ve insan haklarına saygılı devlet ilkelerinin birer yansımasıdır.
Örnekler:
-Yaşama hakkı ve kişi dokunulmazlığı (vücut bütünlüğü ve vücut dokunulmazlığı) ;
– Özel hayatın gizliliği
-Kişinin zorla çalıştırılması yasağı 1;
– Bilim ve sanat özgürlüğü
– Süreli ve süresiz yayın hakkı
– Konut dokunulmazlığı
– Basın ve haberleşme özgürlüğü
-Basın araçlarının korunması ve tüzel kişilerin elindeki basın dışı kitle haberleşme araçlardan yararlanma hakkı
-Yerleşme ve seyahat özgürlüğü
– Düşünce ve inanç özgürlüğü
– Örgütlenme özgürlüğü (dernek kurma, üye olma vb.)
– Toplantı ve gösteri yürüyüşü yapma özgürlüğü
– Mülkiyet hakkı
– Düzeltme ve cevap hakkı ‘
– Hak arama özgürlüğü
– ispat hakkı
– Adil yargılanma hakkı
– Kanuni hâkim güvencesi
Sosyal ve Ekonomik Haklar Nelerdir?
Bunlara pozitif statü hakları da denilmektedir. Bunlar için devletin bunlara dokunması, bunları geliştirmesi istenir. Devletin bunları halkına sağlaması beklenir. Bu nedenle de pozitif statü hakları denilmektedir, Bu haklar Anayasa’da yer alan sosyal devlet ilkesinin bir yansımasıdır.
Örnekler:
– Dinlenme hakkı
– Asgari insan onuruna yaraşır bir konut ve ücret hakkı
– Sosyal güvenlik hakkı
– Ailenin korunması
-Eğitim ve öğretim hakkı
– Sendika kurma ve üye olabilme hakkı
– Toplu iş sözleşmesi yapma, grev ve lokavt hakkı
– Sağlık hakkı
– Çevrenin korunması hakkı
– Toprak mülkiyeti hakkı (topraksız çiftçilerin topraklandırılması)
– Kıyılardan yararlanma hakkı
– Tarım, hayvancılık ve bu üretim dallarında çalışanların korunması hakkı 5
– Kamulaştırma
– Devletleştirme
– Sporun geliştirilmesi
– Tarih, kültür ve doğa varlıklarının korunması
– Gençliğin korunması
Sosyal ve ekonomik hakların yanında ödevler de bulunmaktadır. Buna göre:
– Eğitim ve öğretim hem bir hak hem de zorunlu ilköğretim çerçevesinde yükümlülüktür.
– Çalışmak hem bir hak hem de bir ödevdir.
Siyasal Haklar Nelerdir?
Kişilerin devlet yönetimine aktif bir biçimde katılımını sağlayan haklardır. Bu haklara bu nedenle aktif statü hakları da denilmektedir. Siyasal haklar Anayasa’nın demokratik devlet ilkesinin birer yansımasıdır.
Örnekler:
– Seçme ve seçilme hakkı
– Kamu hizmetlerine girebilmek hakkı (Memur olabilme hakkı olarak da adlandırılmaktadır.)
– Vatandaşlık hakkı
– Siyasi parti kurabilme, üye olabilme hakkı
– Dilekçe, bilgi edinme ve kamu denetçisine başvurma hakkı
– Siyasi faaliyette bulunabilme hakkı
Siyasal hakların yanında ödevler de bulunmaktadır. Buna göre:
– Vergi ödevi (Bu sadece ödev ve yükümlülüktür.)
– Vatan hizmeti ödevi (Bu hem bir hak hem de bir yükümlülüktür.)
Kamusal hakların sınıflandırılması ve durdurulması anayasa bölümünde incelenecektir. Bu arada kısa bilgi verilmesı ile yetinilecektir.
– Kamu haklarının yani temel hak ve özgürlükler olağan dönemde düzenlenmesi veya sınırlandırılması kanun ile olur ve bu konuda yetkili makam yasama organı olan TBMM’dir. Sadece sosyal ve ekonomik haklara olağan dönemlerde KHK ile de düzenleme ve sınırlarına getirilebilir.
– Temel hak ve özgürlüklerin durdurulması ise kanun ile olabileceği gibi OHÂL veya sıkıyönetim hallerinde OHÂL KHK’si ya da sıkıyönetim KHK’Sİ ile de olabilir, bu durumda yetkili makam yürütme organı yani cumhurbaşkanı başkanlığında toplanan Bakanlar Kuruludur.
